بعد از قرن نوزدهم میلادی که صنعتی شدن کشورها به اوج خود رسید، روابط بین تولیدکنندگان و تامین کنندگان هم هروز پیچیده‌تر از گذشته می‌شد و نیاز بود تا مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی، از راه‌های شفاف و سریع‌تری به دست تولیدکننده برسد، از همین رو روش‌های مختلفی از سوی کشورها برای این نیاز اندیشیده شد که پایدارترین آنها که تا امروز هم در همه کشورها کارکرد داشته است، توزیع کالاها از جمله مواد اولیه از طریق بورس کالا بوده است.

با این منطق، ساز و کار بورس کالا برای تامین مواد اولیه صنایع مختلف کم‌کم به دیگر کشورها از جمله کشورهای نیمه صنعتی و در حال توسعه هم راه پیدا کرد به طوریکه در کشور ما که خود را در مسیر صنعتی شدن قرار داده است، از سال 82 کلید فعالیت بورس کالا با بورس فلزات زده شد و در سال‌های اخیر با تکمیل روند عرضه و تنوع سبد محصولات عرضه شده در فرابورس، اغلب صنایع مادر باید تولیدات خود را روزانه در بورس کالا عرضه کنند تا مصرف‌کنندگان صنعتی در بازاری شیشه‌ای و بدون حضور واسطه‌ها مواد اولیه خود را تامین کنند.

یکی از پرتقاضاترین مواد اولیه صنایع مختلف محصولات فولادی است که عرضه آن هرچند قبل از سال 99 در بورس کالا شروع شده بود اما از سال 99 پیرو مصوبات اقتصادی دولت که تحت عنوان شیوه‌نامه فولاد منتشر شد، تصمیم بر این شد که تمام محصولات فولادی در بورس کالا معامله شود.

هم اکنون به گفته سید جواد جهرمی، مدیرعامل بورس کالای ایران، 200 شرکت فولادی محصولات خود را در این بازار معامله می‌کنند و صنعت‌گران و بنگاه‌های تولیدی می‌توانند با روش کشف قیمت، مواد اولیه فولادی را از این طریق تامین کنند؛ البته اصل ماجرا به همین آسانی نیست و به تدریج واسطه‌ها توانستند راه خود را به بورس کالا هم باز کنند و بخش زیادی از عرضه کالاها را خریداری و در بازار آزاد به تولیدکننده بفروشند.

از همین رو، بورس کالا به عنوان ساز و کاری که قرار بود، مسیر و هزینه تولیدکننده را کاهش دهد در نهایت به راه واسطه‌ها ختم شد؛ نرخ محصولات فولادی لازم برای بنگاه‌های تولیدی در این وضعیت با قیمتی که واسطه‌ها تعیین می‌کنند رقم می‌خورد و بورس کالا تنها می‌تواند بخشی از نیاز خریداران عمده را فراهم کند و قسمتی از این عرضه هم همواره سر از بازار آزاد درمی‌آورد و مصرف کننده (تولیدکننده) را مجبور به تامین نیاز خود از بازار آزاد می‌کند.

به همین ترتیب، تنظیم سرعت و مسیر چرخه تولید تا مصرف که اصلی‌ترین هدف عرضه در بورس کالا بود، با این روش به چالش افتاده است و واسطه‌ها دست تولیدکننده برای کاهش هزینه‌های تولید را بسته‌اند؛ محصولات فولادی برخلاف گفته عرضه‌کنندگان که تماما در بورس کالا عرضه می‌شود و به بازار آزاد راه نیافته است، در سایت‌های خرید و فروش مواد اولیه به صورت چشمگیر و به وفور یافت می‌شود.

با شرایطی که بر معاملات بورس کالا حاکم است، دلال‌ها توانسته‌اند محصولات مختلف فولادی را با نرخ عرضه‌شده در بورس کالا خریداری کنند و همین محصول را با قیمت آزاد در سایت‌های خود به فروش بگذارند و تولیدکننده هم برای تامین نیاز خود ناگزیر به خرید از این شیوه است؛ به طوریکه اکنون میانگین نرخ هر کیلو ورق فولادی کشف قیمت‌ شده، حدود 34 هزار تومان است اما این محصول 31 درصد گران‌تر و با نرخ 44 هزار و 400 تومان در سایت‌های فروش متفرقه مواد اولیه به فروش می‌رسد، نرخ ورق گالوانیزه هم با وجودی که در تالار معاملات فرابورس حدود 39 هزار تومان کشف قیمت شده است اما 44 درصد گران‌تر و با نرخ 56 هزار تومان در فروشگاه‌های اینترنتی به فروش می‌رسد.

قیمت ورق گالوانیزه در بورس کالا

قیمت ورق سرد و گالوانیزه در فروشگاه های اینترنتی 

‌وضعیت دوگانه بورس کالا و محیط واسطه‌ای که در بازار مواد اولیه شکل گرفته است، نشان می‌دهد ادعای عرضه محصولات شرکت‌های دولتی فولاد در بورس کالا با وضعیت کنونی عرضه در بازارهای غیررسمی و آزاد، تناسبی ندارد و ساز و کاری که قرار بود راه تولیدکننده را کوتاه‌تر کند به مسئله و چالش او برای معامله با دلال‌ها تبدیل شده است.

از آنجائیکه، مصرف‌کنندگان این نوع مواد اولیه اغلب شامل تولیدکنندگان خودرو، لوازم خانگی، صنایع دریایی، صنایع الکترونیکی و ...... هستند و هروز با مشکلات زیادی در راه تولید خود دست و پنجه نرم می‌کنند، حالا مسئله خرید مواد اولیه خارج از مسیر عرضه رسمی هم به سایر مشکلات آنها اضافه شده است این در حالی است که قیمت‌های کشف شده در بورس کالا با همه انتقاداتی که به آن وارد است، به کام دلالان شیرین می‌شود و دست تولیدکننده از مسیر تامین کوتاه شده است.